Thái độ "bố đời" trong ngoại giao: dấu hiệu của sự yếu thế

Trong các mối quan hệ xã hội, từ giao tiếp đời thường cho đến các cuộc đàm phán ngoại giao tầm cỡ quốc tế, có một quy luật ngầm dễ nhận thấy: bên nào càng tỏ ra "bố đời", khệnh khạng hay ồn ào, thì thường lại đang ở vào thế yếu và cảm thấy bối rối.

Phân tích tâm lý trong các cuộc tranh luận cho thấy người có thái độ bình tĩnh, giữ được hơi thở đều thường nắm giữ ưu thế.

Hơn nữa, bản chất của quan hệ quốc tế luôn tiềm ẩn những toan tính chiến lược mang tính thực dụng cao độ. Khi một quốc gia đã đạt được mục tiêu của mình, họ thường không cần thiết phải thể hiện quá nhiều về hình thức hay thái độ.

Ngược lại, những chủ thể ở vào thế bất lợi hoặc bị động thường có xu hướng bộc lộ cảm xúc, thái độ một cách rõ rệt, mang tính phản ứng nhiều hơn.

Diễn biến ngoại giao và bài học lịch sử

Chúng ta có thể nhìn lại sự kiện năm 2014, khi Trung Quốc lần đầu tiên triển khai giàn khoan HD-981 trong vùng biển thuộc chủ quyền của Việt Nam. Sự kiện này đã gây ra làn sóng phẫn nộ mạnh mẽ trong cả nước.

Vào thời điểm đó, để đáp lại, Trung Quốc đã cử ông Dương Khiết Trì sang. Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh khi tiếp đón ông ta đã thể hiện một thái độ cứng rắn, với nét mặt căng thẳng và ánh mắt đầy kiên quyết.

Sự thể hiện thái độ mạnh mẽ này của ông Phạm Bình Minh có thể được lý giải một phần là do áp lực từ dư luận trong nước, đòi hỏi một phản ứng tương xứng trước hành động của Trung Quốc.

Tuy nhiên, nhìn nhận khách quan, việc bộc lộ cảm xúc quá rõ ràng như vậy đôi khi lại cho thấy một điểm yếu. Theo nguyên tắc tâm lý, cảm xúc thường dễ bị lý trí chi phối, và sự ung dung tự tại do làm chủ được lý trí mới là sức mạnh thực sự.

Những cạm bẫy trong chính trị quốc tế

Điểm yếu cố hữu của một số quốc gia, ví dụ như Trung Quốc trong các vấn đề liên quan đến Đài Loan, Tân Cương hay Tây Tạng, hay Việt Nam với Biển Đông và vấn đề Việt Nam Cộng hòa trước đây, là phản ứng mang tính "thiết chế hóa". Điều này có nghĩa là hễ có ai chạm vào vấn đề nhạy cảm là lập tức có phản ứng gay gắt.

Trong lĩnh vực chính trị, hành vi có thể dự đoán trước là một điểm tối kỵ. Khi đối phương có thể lường trước phản ứng của bạn, họ sẽ dễ dàng tính toán và khai thác điểm yếu đó.

Việc này có thể hoàn toàn là chủ động từ phía đối phương. Khi phản ứng của bạn đã được dự đoán, nó sẽ trở thành một phần trong kế hoạch hành động tiếp theo của họ.

Ngược lại, phía bị động, khi bị "chạm nọc", sẽ vô cùng khó khăn bởi không thể không phản ứng. Sự giãy giụa của họ hoàn toàn phụ thuộc vào thời điểm và hành động của đối phương.

Đôi khi, dù muốn giữ im lặng, nhưng đối phương lại không cho phép điều đó xảy ra, gây ảnh hưởng đến kế hoạch của mình.

Thực lực và chiến lược trong quan hệ quốc tế

Thực tế, quan hệ giữa các quốc gia, dù là hợp tác hay xung đột, cuối cùng đều dựa trên thực lực và sức mạnh. Chính trị suy cho cùng là sự phản ánh của sức mạnh.

Ví dụ, nếu Trung Quốc sở hữu đủ sức mạnh để răn đe và gây tổn thương cho Nhật Bản mà không tự gây tổn hại thảm khốc cho chính mình, họ hoàn toàn có thể phản ứng dữ dội và khốc liệt hơn, tạo ra yếu tố bất ngờ.

Tuy nhiên, chính trị quốc tế phức tạp hơn nhiều, bởi các bước đi thường đã được tính toán trước vài nước. Ngay cả khi xảy ra tình huống bất ngờ, thì các phương án dự phòng luôn phải được chuẩn bị sẵn sàng. Điều này áp dụng cho mọi quốc gia, đặc biệt là các cường quốc đối đầu với các đối thủ rõ ràng.

Về khả năng xảy ra xung đột quân sự quy mô lớn giữa Trung Quốc và Mỹ cùng hệ thống đồng minh, đây là một kịch bản không thể loại trừ. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, tương quan lực lượng cho thấy Trung Quốc chưa hoàn toàn đủ sức mạnh để đối đầu.

Lịch sử đã chứng minh sức mạnh khủng khiếp của Đức trước Thế chiến I, một sức mạnh mà ngay cả Bismarck cũng cố gắng kiềm chế nhưng không thành công.

Các tính toán trong chính trị quốc tế thường tàn nhẫn và phi nhân tính. Có khả năng Mỹ và các đồng minh muốn châm ngòi một cuộc xung đột trước khi Trung Quốc trở nên mạnh mẽ hơn, nhằm giành lợi thế quyết định. Đây có thể là một cái bẫy nguy hiểm và tàn khốc.

Tương tự như câu nói của Thành Cát Tư Hãn về việc "vì việc lớn, sá gì lũ dân đen", những quyết định có tầm ảnh hưởng lớn có thể đặt lợi ích quốc gia lên trên hết, bất chấp hậu quả đối với các nhóm nhỏ hơn. Vấn đề này có thể được thảo luận chi tiết hơn trong một dịp khác.

Nguyễn Đức Thành

Nguyễn Thanh Bình - © Báo TIN TỨC VIỆT ĐỨC biên soạn

---