Dấu ấn người Việt ở đảo Réunion: Những dấu vết vô hình nhưng bền vững

Hàng trăm người Việt lưu đày trên mảnh đất sỏi đá núi lửa giữa Ấn Độ Dương cách nay hơn 150 năm không hề biết mình là đối tượng của một cuộc thử nghiệm.

Xã Salazie, ở bờ đông của đảo, nằm giữa một hõm chảo cùng tên. Để đến được đây, phải đi qua một con đường nhỏ ngoằn ngoèo xuôi theo dòng sông, dưới bóng những đỉnh núi đá nhọn.

Phong cảnh gợi nhớ miền bắc Việt Nam, gần biên giới với Trung Quốc, đặc biệt giống đường số 4 giữa Lạng Sơn và Cao Bằng:

Những vách đá hăm dọa, thảm thực vật dày đặc tầng lớp sẵn sàng rơi xuống không báo trước. Đây chính là nơi nhiều người nô lệ da đen chạy trốn khỏi các đồn điền tìm đến ẩn náu, trước khi thực dân da trắng cũng đến định cư giữa thế kỷ 19.

Daniel Varga đã tìm thấy ở Salazie dấu vết của một số người phu Việt: Họ được gửi gắm cho chính quyền xã quản lý để xây dựng đường sá.

Hãy hình dung họ kéo những chiếc xe chở đầy đá nặng trên những con đường hiểm trở này.

Thác nước trong hõm chảo Salazie, phía đông đảo Réunion. Đây là khu vực mà những người phu Việt Nam đã xây dựng đường sá trong thế kỷ 19 Adèle Fraslin

Một số người Việt còn ở lại đảo đã trở thành “người créole”, nghĩa là trở thành người Réunion, tức là người Pháp, thông qua kết hôn hoặc qua việc nhập quốc tịch.

Ví dụ như Joseph Say, một nhân vật có cuộc đời phi thường mà Jany Damien Cardia, nhà nghiên cứu gia phả học người Réunion, tìm thấy dấu vết.

Sinh năm 1843 ở Sài Gòn, Joseph Say (tên trong tiếng Pháp của ông ta) tới Réunion năm 1864 dưới thân phận tù binh chiến tranh. Ban đầu ông ký hợp đồng lao động, sau đó là có thẻ định cư lâu dài.

Khi kết hôn với một nữ công nhân Ấn Độ năm 1873, ông làm nghề bán thịt và chính quyền liệt kê ông vào loại mù chữ. Nhưng từ năm 1877, ông thăng tiến nhanh vùn vụt. Ông chuyển đến sống ở khu vực bắc đảo và được bầu làm xã trưởng các năm 1903 - 1904 sau khi nhập tịch Pháp. Con cháu ông hiện vẫn sinh sống ở Réunion:

Vợ của Jany Damien Cardia chính là cháu đời thứ ba của ông.

Nhưng dấu ấn lâu dài nhất mà chế độ mộ phu Việt ở Réunion để lại không phải câu chuyện trên.

Nhà nghiên cứu Hồ Hải Quang, người am hiểu lịch sử kinh tế đảo Réunion lẫn sự ra đời của chủ nghĩa tư bản ở Nam kỳ đã giải thích trong luận án tiến sĩ bảo vệ năm 1982 của mình: “Ít người biết rằng khuôn khổ pháp lý cho chế độ mộ phu ở Réunion cũng được sử dụng y hệt để tuyển mộ lao động Bắc kỳ cho các đồn điền cao su Nam kỳ trong thời thực dân Pháp”.

Hàng trăm người Việt lưu đày trên mảnh đất sỏi đá núi lửa giữa Ấn Độ Dương cách nay hơn 150 năm không hề biết điều đó.

Trong khi nai lưng trên cánh đồng mía, họ cũng chẳng quan tâm rằng mình đang là đối tượng của một cuộc thử nghiệm. Khắp nơi trong đế chế thực dân Pháp, suốt gần một thế kỷ, chủ nghĩa tư bản đã tìm mọi phương cách để mua rẻ rúng sức lao động của người dân bản xứ.

Trong quá trình bóc lột ấy, những chủ đồn điền mía, cao su, những nhà cai trị bị mua chuộc, hay những viên hiến binh và binh sĩ được giao nhiệm vụ cai ngục, tất cả đều gieo rắc sau họ những hạt mầm kháng cự.

(còn tiếp)

Dấu ấn người Việt ở đảo Réunion

Đi phu giữa Ấn Độ Dương

Nguồn: Báo Thanh Niên điện tử

---