Hà Nội sau một năm mở rộng địa giới, nhận thêm bao vùng đất, miền quê đậm chất truyền thống, Hà Nội cũng đang trên đường đổi thay, đô thị hóa mạnh mẽ. Những hình ảnh thôn quê mộc mạc trong văn hóa Việt đã dần biến đổi.
Không gian làng thay đổi thì nếp làng, văn hóa làng cùng những phong tục, tập quán cũng không còn nguyên vẹn. Thế nhưng một nghiên cứu mới công bố của Viện KHXH Việt Nam đã chứng minh quan điểm trên chưa hẳn đã đúng, bằng chứng là rất nhiều làng ven đô của Thủ đô Hà Nội vẫn giữ được đặc trưng văn hóa của địa phương mình trước "cơn lốc" đô thị hóa.
Kết quả bất ngờ
PGS-TS Mai Văn Hải, Viện KHXH Việt Nam cho biết, ông và các cộng sự bất ngờ khi làm cuộc điều tra xã hội học với quy mô nhỏ ở làng Tam Sơn và Đồng Kỵ, huyện Từ Sơn (Bắc Ninh) - nơi làng đã thành phố, thành "trung tâm" giao dịch thương mại hàng chục năm nay thì đa số người dân vẫn cho rằng gia đình, dòng họ đóng vai trò quan trọng. Quan điểm này khá thống nhất ở nhiều nhóm đối tượng khác nhau, chiếm 97-99,6% trong tổng số 420 hộ gia đình với hơn 1.000 người được phỏng vấn. Gần 100% số người được hỏi cũng cho rằng, các câu nói theo khẩu ngữ dân gian như: "Một giọt máu đào hơn ao nước lã" hay "Sảy cha còn chú, sảy mẹ bú dì"... đến nay vẫn đúng; số người phủ định chỉ có từ 0,5% đến 3,5%. Thậm chí, nhiều người còn khẳng định gia đình, dòng họ, làng xã hiện nay có vai trò lớn hơn trong quá khứ và ở tương lai vai trò đó sẽ vẫn tiếp tục được phát huy.
Cách trung tâm Thủ đô không xa, nhưng về Bát Tràng bây giờ, du khách vẫn thấy một Bát Tràng - làng cổ tồn tại song song với một Bát Tràng - đô thị. Truyền thống và hiện đại đan xen cả trong tư duy sản xuất, kinh doanh của người làm gốm cũng như trong diện mạo của làng gốm Bát Tràng. Ông Đào Quang Lại, Chủ tịch HĐND xã Bát Tràng cho biết, Bát Tràng còn là một làng khoa bảng, truyền thống hiếu học vẫn được con em trong làng phát huy. Không những thế, trung bình mỗi năm, Bát Tràng có hơn 90% số hộ đăng ký xây dựng gia đình văn hóa và tỷ lệ hộ đạt từ 82% đến 85%.
Ô tô, xe máy... các tiện nghi hiện đại không làm thay đổi nhiều nếp sinh hoạt của người dân ở làng cổ Đường Lâm. Về đây, chúng ta còn gặp khá nhiều bà, nhiều mẹ chít khăn mỏ quạ, bỏm bẻm nhai trầu. Ông Nguyễn Trọng An, Phó phòng Quản lý di tích làng cổ cho biết: Đường Lâm còn khoảng 350 ngôi nhà được xây theo lối cổ và đã có 10 ngôi nhà cổ được xếp hạng di tích quốc gia. 100% số hộ sinh sống trong các ngôi nhà cổ đã ký cam kết bảo vệ nguyên trạng di tích và vẫn luôn giữ gìn phát huy những nét sinh hoạt làng như truyền thống xưa cũ...
|
| Khung cảnh làng xóm xưa cũ giờ trở nên hiếm hoi trước cơn lốc đô thị hóa. |
Vẫn nhiều ưu tư
Mặc dù vậy, PGS-TS Bùi Xuân Đính (Viện Dân tộc thuộc Viện KHXH Việt Nam) cho rằng, công nghiệp hóa, đô thị hóa là xu thế tất yếu nhưng quan trọng là tổ chức đô thị như thế nào và ở mức độ nào là hợp lý? Theo ông, 10 năm trở lại đây, tại Hà Nội diễn ra tình trạng trưng dụng, thu hồi đất đai ồ ạt, trong đó chủ yếu là đất ruộng của nông dân để xây dựng các khu đô thị mới, khu công nghiệp. Cách làm nôn nóng, làm bằng được mà xao nhãng các giá trị nhân văn đã làm cho nhiều làng xã bị biến dạng về cảnh quan, không gian truyền thống và tệ hơn là đã làm cho nhiều người nông dân bị mất đất trồng cây, mất việc làm, dẫn đến các quan hệ xã hội và cả giá trị văn hóa truyền thống bị đảo lộn, mai một.
Phường mới La Khê thuộc quận Hà Đông cũng là một ví dụ. Ðây là một trong những làng cổ, có lịch sử hình thành gần 1.000 năm, vùng đất Tứ quý danh hương, nổi tiếng với đình làng La Khê nơi có hai di tích lịch sử - văn hóa Bia Bà và Bia Thánh Sư thờ mười ông tổ nghề the lụa. Một làng nghề truyền thống với nghề dệt the từng phát triển rực rỡ, được ca tụng trong dân gian với câu ca "The La, lụa Vạn, chổi Phùng". Hiện nay làng cổ đã biến thành đại công trường xây dựng, người dân "nhập cư" nhiều hơn dân gốc và nét sinh hoạt văn hóa làng xã còn lại thể hiện rõ nhất ở lễ hội làng. Nhiều người dân nơi đây cho biết, trước đây cả làng biết mặt, biết nhà nhau, giờ thì dường như nhà nào biết nhà đó.
Giữ gìn văn hóa làng xã, cách nào?
Văn hóa làng xã vốn mang bản sắc của một lối sống cộng đồng, nơi mà quyền lợi của mọi thành viên trong cộng đồng gắn bó chặt chẽ với nhau. Nó thể hiện trong mỗi gia đình với gia phong đã được chuẩn mực hóa từ lâu, được thể hiện bởi một nền văn học dân gian phong phú, cuộc sống lễ hội sống động. Mặt khác, văn hóa làng xã cũng được thể hiện bằng cảnh quan thơ mộng của những con đường làng với những hàng tre uốn lượn, tiếng sáo diều dập dìu, hệ thống đình chùa cổ kính… Nó là pháo đài vững chắc chống sự xâm lăng của kẻ thù thời kỳ chiến tranh và là "bức tường lửa" ngăn chặn các tệ nạn và thói xấu từ bên ngoài trong xã hội hiện đại ngày nay. Trong khi đó, bản thân mỗi người dân đều mong muốn giữ được những nét đẹp truyền thống xưa.
Vậy làm cách nào để gìn giữ văn hóa làng xã Việt Nam? KTS Hoàng Đạo Kính - Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam nói: "Đã đến lúc cấp thiết để đặt ra vấn đề bảo tồn và phát huy di sản kiến trúc làng quê Việt và có định hướng cụ thể cho kiến trúc nông thôn". GS-TS Ngô Đức Thịnh và PGS-TS Bùi Xuân Đính đều cho rằng, quá trình đô thị hóa một mặt phải diễn ra theo một lộ trình, không được nóng vội, đốt cháy giai đoạn, mặt khác có thể duy trì mô hình như "làng trong phố" và quan trọng nhất là ý thức trách nhiệm, tinh thần cộng đồng của mỗi người dân...
Theo Hà Nội mới.