‘Thu giá’ và ‘tụ nước’: Chưa cần sự trong sáng của ngôn ngữ, chỉ cần sự trong sáng của tư duy

Bởi chẳng có thứ ngôn ngữ nào là hoàn toàn trong sáng, chỉ có đúng và sai. Nhưng tư duy của người làm lãnh đạo thì nhất định phải trong sáng.

“Trong sáng” theo giải thích của từ điển thì có nghĩa là không chút vẩn đục, không bị pha tạp, ở trạng thái tốt đẹp hoàn toàn lành mạnh, vô tư. Thế nên nói ngôn ngữ trong sáng thì thật là khó, bởi ngôn ngữ nào cũng có sự pha tạp, vay mượn.

Nhưng nghĩ ra hẳn một vài từ mới để chỉ một hiện tượng cũ nhằm làm giảm bớt trách nhiệm liên đới hay để trốn tránh, tạo kẽ hở lạng lách vì lợi ích thiểu số thì đó là không lành mạnh, vô tư, là đi ngược với khái niệm trong sáng. Và đó là sự không trong sáng về lối tư duy.

Nói giảm, nói tránh và đánh tráo khái niệm

Liên tiếp trong 2 ngày, những khái niệm mới được Bộ Giao Thông và Sở Giao thông Tp. HCM đưa ra công chúng khiến nhiều người phải cất công đi tra từ điển tiếng Việt mà vẫn không hiểu.

“Thu giá” thay cho “thu phí” đã được các chuyên gia ngôn ngữ khẳng định là một từ vô nghĩa. Nghĩa là dùng từ sai hoàn toàn với nghĩa gốc của nó.

“Tụ nước” thì mới nghe có vẻ chỉ là để giảm đi mức độ “ngập lụt” nhưng về cách cấu tạo từ thì cũng quá là mới mẻ. Bởi từ “tụ” theo gốc Hán nghĩa là họp lại, sum họp, tích trữ, thu góp. Nếu dùng với nghĩa tích lại thì nó cũng là một dạng ngoại động từ đi với danh từ, không phải tính từ đi với danh từ nên nó không phải là một từ có nghĩa về mặt cấu tạo từ. Nếu dùng với nghĩa đó thì chỉ có thể xây dựng cụm từ như “tích tụ nước”.

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển của ngôn ngữ, cũng có rất nhiều trường hợp ngoại lệ, không thể giải thích hợp lý, do dùng lâu mà thành quen. Nhưng những từ đó không bao hàm dụng ý làm sai lệch khái niệm của sự vật, hiện tượng. Tạo ra một từ mới để miêu tả một hiện tượng cũ ai cũng đã biết và quen thuộc nhằm nói giảm, nói tránh, bóp méo khái niệm về hiện tượng thì không thể nói là vô tư, không có dụng ý gì được.

Theo đánh giá của TS.Nguyễn Sĩ Dũng “Thu giá” thật ra là một “sáng tạo” để lách qua những quy định rất chặt chẽ của luật phí và lệ phí. (Ảnh: Zing.vn)

Còn “tụ nước” thì sao? Chắc là để nghe cho nó bớt “ngập”. Sau này tổng kết cuối quý, cuối năm, thay vì mấy chục tuyến đường còn tình trạng ngập nước sẽ giảm xuống còn mấy tuyến đường thôi, còn lại là tụ nước.

Bản thân từ “tụ” nghe cũng thật là tích cực và “chủ động”. Người ta tụ nghĩa, tụ hội, tụ họp lại với nhau một lúc để làm việc gì đó rồi lại tản đi. Nước cũng thế, tụ lại chơi chơi vậy rồi tản đi ngay đấy, chứ đâu phải là vì không còn chỗ nào mà chảy nữa nên mới phải tràn về rồi thành ngập đâu?

Định danh và sức mạnh của ngôn từ

Xưa nay, người ta chỉ tạo ra từ mới để mô tả những sự vật, hiện tượng mới, chưa được gọi tên. Hoặc là dùng những từ cũ và thêm nghĩa mới vào. Chứ tạo ra từ mới cho hiện tượng mà ai cũng hiểu và thống nhất về cách gọi tên rồi thì là một việc làm vô nghĩa. Trừ khi nó nhằm mục đích làm lệch lạc khái niệm cũ.

Vào thời Cách mạng Văn hóa ở Trung Quốc, văn hóa truyền thống đầy nội hàm nhân văn và hướng thiện bị coi là lạc hậu. Mượn cớ phá bỏ “Tứ Cựu”, và nhằm gợi lại nhiệt tình cách mạng trong dân chúng Trung Quốc, người ta cho đặt tên mới cho những khái niệm giàu truyền thống đã ăn sâu trong tâm thức người dân hàng nghìn năm.

Bữa cơm tất niên ngày 30 Tết bị đổi thành “Ức khổ phạn” (Cơm hồi ức lại sự vất vả). Qua đó biến một phong tục truyền thống mang nhiều màu sắc tâm linh, kính ngưỡng Thần thành bữa cơm giáo dục giai cấp. Rằng ai ai cũng nhất định phải nuốt vào trong bụng, ghi nhớ vào tâm khảm, vĩnh viễn không quên nỗi khổ giai cấp. Từ đó nâng cao tinh thần sẵn sàng chiến đấu, làm cách mạng, rộng đường để Mao Trạch Đông thực hiện những hành động thanh trừng những người bất đồng chính kiến, giành lại quyền kiểm soát sau thất bại của cuộc Đại Nhảy vọt.

Ngôn ngữ chính là cầu nối các mối quan hệ, nếu ta bóp méo đi vì một lý do nào đó cho tư lợi hoặc chính trị thì thật nguy hại. (Ảnh: datviet.com)

Người xưa nói: “Ngôn vi tâm thanh, văn dĩ tải đạo”, nghĩa là “Ý ở trong lời, văn để chở đạo”. Ngôn ngữ chính là công cụ ghi chép và lưu lại trí huệ vĩ đại của dân tộc. Thế nên một dân tộc tự tôn phải tôn trọng ngôn ngữ của mình, một dân tộc tự trọng phải bảo vệ ngôn ngữ của mình và một dân tộc tự cường chắc chắn sẽ phải sử dụng ngôn ngữ của mình một cách chính xác.

Trong trước tác “Trường Đoản Kinh”, ghi lại các học thuyết của bách gia chư tử luận về thuật cơ quyền (cơ trí quyền mưu) của bậc vương bá có một tiết viết về “Định Danh”. Trong đó nói rõ, tên gọi phải phân biệt được sự vật, thể hiện rõ đạo lý. Có định danh cho rõ ràng, hợp lý, thì mới thấy rõ được bản chất của sự vật. “Danh thực đã rõ thì cái lý của thiên hạ cũng rõ” (Vương An Thạch), nghĩa là định rõ được danh thì dân chúng mới thực hành theo được đúng.

Người làm lãnh đạo tất nhiên phải hiểu rõ việc này. Những quy định, làm rõ khái niệm, tên gọi sự vật, hiện tượng trong phạm vi quản lý và điều tiết phải rõ ràng, thì bên dưới tổ chức triển khai những chỉ đạo mới dễ dàng và nhanh gọn, hiệu quả.

Đừng tự đưa mình vào thế khó, bởi những khái niệm không chỉ được ghi lại bằng con chữ vô tri trên những trang giấy báo cáo. Đó là tri thức hàng trăm hàng ngàn năm, là sự công nhận của biết bao con người và các thế hệ. Là một sự thân thương và quá rõ ràng để có thể thay đổi.

Nhất là khi sự thay đổi nhằm một múc đích nào đó không có lợi cho đa số, tất yếu sẽ trở thành sự bất bình và hoài nghi.

Trương Thanh

Zing.vn

---