Người gốc Việt trở thành tỷ phú tương ớt duy nhất ở Mỹ

45 năm sau khi tới Los Angeles, David Tran biến tương ớt Sriracha thành nhãn hiệu nổi tiếng, giúp ông trở thành tỷ phú tương ớt duy nhất trên đất Mỹ.

Năm 1979, David Tran, khi đó 34 tuổi, từ Việt Nam tới Mỹ và chuyển tới định cư tại Los Angeles, bang California vào đầu năm 1980. Đây là nơi ông đã thành lập công ty Huy Fong chuyên sản xuất tương ớt Sriracha theo công thức có nguồn gốc từ Thái Lan.

David Tran, tỷ phú tương ớt người Mỹ gốc Việt. Ảnh: Reuters

Hơn 40 năm sau, tương ớt Sriracha có mặt trên seri phim truyền hình Survivor, Trạm Vũ trụ Quốc tế và các bàn ăn trên khắp thế giới. Theo công ty nghiên cứu thị trường NPD, 10% hộ gia đình Mỹ sử dụng chai tương ớt in logo con gà trống, với phần nắp màu xanh lá cây.

Sriracha trở thành sản phẩm đứng thứ ba trong thị trường tương ớt trị giá 1,5 tỷ USD của Mỹ, sau Tabasco của gia đình Mcllhenny và Frank's Redhot thuộc tập đoàn gia vị McCorrmick&Co.

Công ty Huy Fong hiện nay có giá trị một tỷ USD, dựa trên doanh thu ước tính 131 triệu USD năm 2020, theo công ty nghiên cứu IBISWorld. Điều này biến ông Tran, 77 tuổi, người sở hữu toàn bộ công ty, trở thành tỷ phú tương ớt duy nhất tại Mỹ.

Trong khi một số đối thủ cạnh tranh của Sriracha bị thâu tóm trong những năm gần đây, như McCormick mua lại thương hiệu tương ớt Cholula giá 800 triệu USD năm 2020, ông Tran không có ý định bán Sriracha. Tỷ phú gốc Việt tuyên bố sẽ trao lại công ty cho hai con là William, 47 tuổi và Yassie, 41 tuổi, đều đang làm việc tại Huy Fong.

Sriracha trở thành thương hiệu khổng lồ mà không tốn một xu để quảng cáo cũng như không tăng giá bán buôn từ đầu những năm 1980. Huy Fong đã vượt qua nhiều khủng hoảng, như vụ kiện về mùi lạ ở nhà máy và gần đây là tình trạng thiếu ớt do mất mùa năm ngoái buộc công ty tạm ngừng sản xuất, khiến doanh số bán lẻ tăng đột biến khi những người tiêu dùng tăng cường tích trữ.

"Tôi muốn tiếp tục tạo ra những sản phẩm chất lượng tốt, như làm cho tương ớt cay hơn, mà không nghĩ tới việc tăng thêm lợi nhuận", ông nói trong cuộc phỏng vấn được Forbes đăng ngày 6/2.

Ông sinh ra ở Sóc Trăng năm 1945, khi đất nước vẫn nằm dưới sự đô hộ của thực dân Pháp. Cha ông là thương nhân, mẹ làm nội trợ, nuôi nấng David và 8 anh chị em. Năm 16 tuổi, chỉ học hết tiểu học, Tran theo anh trai chuyển tới Sài Gòn, làm việc trong một cửa hàng bán hóa chất. Sau đó, ông quay lại Sóc Trăng học trung học, nhưng bị bắt đi lính dưới chế độ Việt Nam Cộng hòa.

"Tôi chẳng có lựa chọn nào khác", Tran nói. "Ban đêm, cảnh sát đến gõ cửa nhà tôi".

Tran chưa từng tham gia chiến tranh. Ông chủ yếu làm đầu bếp và hoàn thành nghĩa vụ quân sự năm 1975, năm Việt Nam thống nhất.

Ông lấy vợ, bà Ada, rồi cùng anh trai trồng ớt trên mảnh đất của gia đình ở đông bắc thành phố và chuyển sang làm tương ớt. Ông nhận ra các loại tương ớt trên thị trường lúc đó không đủ cay hoặc thiếu hương vị, nên quyết định mua ớt tươi và áp dụng hiểu biết của mình về hóa chất để tạo ra loại tương ớt giữ được vị tươi và cay.

"Tôi muốn làm tương ớt, vì giá ớt tươi lên xuống thất thường", ông từng kể. "Nếu có thể làm tương ớt, tôi sẽ giữ lại được hương vị tươi ngon của sản phẩm và bán với giá thấp. Khi giá ớt tăng, chúng tôi vẫn giữ giá cũ và xây dựng được thị trường".

Sau khi tới Mỹ, Tran mua ớt từ các chợ địa phương và thành lập Huy Fong vào tháng 2/1980, chọn con gà trống làm biểu tượng vì ông sinh năm Dậu.

Ông bắt đầu bán Sriracha trên một xe tải màu xanh. Tới năm 1987, nhu cầu tăng cao tới mức ông bán số vàng mang theo, mua một tòa nhà rộng 232 m2 ở Rosemead, phía đông Los Angeles, để làm nơi sản xuất mới cho Huy Fong.

Chưa đầy 10 năm sau, ông mua nhà máy cũ của Wham-O bên cạnh. Năm 2010, Huy Fong chuyển tới cơ sở hiện nay rộng hơn 603 m2 ở Irwindale, gần Rosemead.

Cùng với sự phát triển nhanh chóng của công ty, thách thức mới cũng xuất hiện. Năm 2014, thành phố Irwindale kiện Huy Fong vì mùi ớt bay ra từ nhà máy "khiến người dân khó chịu". Vụ kiện gây tranh cãi kịch liệt. Các chính trị gia như thượng nghị sĩ Ted Cruz của Texas kêu gọi David Tran và Huy Fong rời khỏi Los Angeles.

Hiếm khi xuất hiện trước báo chí, Tran chống lại vụ kiện bằng cách mở cửa nhà máy để người dân vào tham quan.

"Một trong những điều khiến Tran thu hút sự chú ý là ông ấy không hay khoe khoang", Griffin Hammond, nhà làm phim tài liệu năm 2013 về Sriracha, nói. "Tất cả những gì ông ấy quan tâm là điều hành doanh nghiệp cho tốt". Tới tháng 5/2014, thành phố rút đơn kiện.

Thành công của Sriracha cũng khiến sản phẩm bị làm nhái tràn lan. "Chúng tôi từng gửi một số thư yêu cầu các bên làm nhái dừng hoạt động và đệ đơn kiện", Rod Berman, đối tác của công ty luật Feffer Mangels Butler & Mitchell, đại diện cho Huy Fong trong vấn đề sở hữu trí tuệ, nói.

"David và Huy Fong nhận ra rằng họ nắm trong tay loại tương ớt có một không hai. Không sản phẩm nào có thể thay thế Huy Fong và đó là sự bảo vệ tốt nhất", Berman cho hay.

Một thách thức khác xuất hiện năm 2017, khi quan hệ của Huy Fong với Underwood Ranches, nhà cung cấp ớt độc quyền cho công ty từ năm 1988, đổ vỡ và dẫn tới cuộc chiến pháp lý.

Huy Fong ban đầu khởi kiện Underwood vào tháng 8/2017, với lý do công ty không chịu hoàn trả khoản thanh toán thừa 1,4 triệu USD từ vụ mùa trước. Underwood kiện ngược, cáo buộc Huy Fong vi phạm hợp đồng và doanh nghiệp này đã thành lập một công ty mới năm 2016 để thu mua ớt từ những nhà cung cấp khác. Cuộc chiến pháp lý kéo dài đến năm 2021, khi một tòa phúc thẩm ở California yêu cầu Huy Fong bồi thường thiệt hại 23 triệu USD cho Underwood.

Dù đã thu mua ớt khắp California, New Mexico và Mexico, Huy Fong, công ty tiêu thụ 50.000 tấn ớt mỗi năm, vẫn phụ thuộc vào vụ thu hoạch mùa xuân để đảm bảo đủ nguyên liệu sản xuất. Thảm họa ập đến vào mùa xuân năm 2022, khi thời tiết khắc nghiệt gây mất mùa, khiến nguồn nguyên liệu ớt thiếu hụt trầm trọng, buộc Huy Fong tạm ngừng sản xuất.

Cuộc khủng hoảng đến nay dường như đã qua, Huy Fong đã có thể quay lại tốc độ sản xuất 18.000 chai Sriracha một giờ như bình thường. Công ty cũng sản xuất hai loại tương ớt khác là sambal oelek dựa theo công thức của Indonesia chỉ sử dụng ớt, muối và giấm; cùng tương ớt tỏi giống Sriracha nhưng có thêm tỏi.

Tran luôn sử dụng một công thức, gồm ớt, đường, muối, tỏi và giấm, để sản xuất Sriracha từ năm 1980 đến nay. Trong hơn 40 năm qua, đây là công thức thành công biến Huy Fong từ một công ty nhỏ mới thành lập thành một doanh nghiệp tỷ USD.

"Tôi có thể sử dụng nguyên liệu rẻ hơn hoặc quảng bá sản phẩm để kiếm được nhiều tiền hơn", Tran tâm sự. "Nhưng tôi không làm thế. Mục tiêu của tôi là tạo ra tương ớt chất lượng như cho người giàu với cái giá dành cho người nghèo".

Hồng Hạnh (Theo Forbes)

---