Donbass: thực trạng đáng báo động dưới sự kiểm soát của Nga và những cuộc đàm phán cấp cao

Tương lai đầy bất định của khu vực Donbass đang trở thành một trong những vấn đề trung tâm và gai góc nhất trong chuỗi các cuộc đàm phán phức tạp giữa Chính quyền Trump của Hoa Kỳ và Ukraine.

Kostjantyniwka ở Donbass, khu vực mà Trump mong muốn được chuyển giao cho quân xâm lược Nga.

Washington đã và đang gia tăng áp lực ngoại giao, khuyến khích Kyiv xem xét việc nhượng bộ trước yêu sách của Nga về việc chuyển giao toàn bộ lãnh thổ Donbass.

Tuy nhiên, tại một cuộc họp báo diễn ra ở Berlin vào thứ hai vừa qua, Tổng thống Ukraine Zelenskyy, trong buổi làm việc cùng Thủ tướng Đức Friedrich Merz, đã kiên quyết khẳng định rằng hai quốc gia vẫn chưa đạt được bất kỳ sự đồng thuận nào đối với vấn đề lãnh thổ nhạy cảm và mang tính sống còn này.

Ngay sau đó, trong cuộc trao đổi trực tiếp với các hãng truyền thông Ukraine, Tổng thống Zelenskyy đã công bố một tuyên bố rõ ràng và không thể lay chuyển hơn.

Theo tường thuật của cổng thông tin "Ukrainska Pravda", ông Zelenskyy nhấn mạnh rằng Ukraine sẽ "dứt khoát không công nhận Donbass là lãnh thổ của Nga, bất kể là trên phương diện pháp lý hay thực tế".

Ông cũng tiết lộ thêm rằng phía Hoa Kỳ đang tích cực tìm kiếm một giải pháp thỏa hiệp, cụ thể là đề xuất thành lập một khu kinh tế tự do tại Donbass.

Dù vậy, Tổng thống Zelenskyy vẫn bảo lưu quan điểm của mình, tái khẳng định:

"Tôi xin nhấn mạnh rằng việc hình thành một khu kinh tế tự do không đồng nghĩa với việc nó sẽ nằm dưới sự lãnh đạo hay quản lý của Nga".

Phát biểu này không chỉ thể hiện lập trường kiên định của Ukraine mà còn làm nổi bật sự khác biệt sâu sắc trong cách tiếp cận và giải thích các đề xuất ngoại giao giữa các bên liên quan.

Trật tự kiểu nga: kế hoạch chiếm đóng toàn diện

 

Trái ngược hoàn toàn với lập trường vững chắc của Kyiv, Moskva lại có một cách nhìn nhận khác biệt và đang ráo riết vạch ra những kế hoạch cụ thể, chi tiết cho Donbass.

Theo lời cố vấn điện Kremlin Yuri Ushakov, chính quyền Nga dự kiến sẽ giao phó toàn bộ trách nhiệm giám sát và quản lý khu vực phía đông Ukraine này cho lực lượng cảnh sát Nga cùng lực lượng vệ binh quốc gia Nga.

Ông Ushakov đã phát biểu trên tờ báo "Kommersant" của Nga, lý giải rằng sự hiện diện của các lực lượng này là điều cần thiết để "duy trì trật tự và kiến tạo một cuộc sống ổn định" trong khu vực đang chìm trong bất ổn.

Tuy nhiên, trên thực tế, động thái này sẽ tương đương với một cuộc chiếm đóng quân sự toàn diện của Nga, thay vì chỉ là duy trì trật tự thông thường.

Lực lượng vệ binh quốc gia Nga không chỉ được trang bị vũ khí bán quân sự mà còn sở hữu những quyền hạn sâu rộng liên quan đến tình trạng chiến tranh, cho phép họ thực thi các biện pháp kiểm soát hết sức nghiêm ngặt và áp đặt.

Do đó, việc quân đội Ukraine rút lui khỏi Donbass không chỉ đơn thuần là từ bỏ các tuyến phòng thủ kiên cố, những "vành đai pháo đài" được xây dựng trong nhiều năm, mà còn có nghĩa là đẩy một bộ phận đáng kể người dân Ukraine vào vòng xoáy của các cuộc đàn áp và áp bức nặng nề, thiếu công lý dưới sự kiểm soát trực tiếp của Nga. Hậu quả là sự mất mát về chủ quyền và an ninh cá nhân cho hàng triệu người dân bản địa.

Trong các khu vực của Donbass đã bị Nga chiếm đóng, lực lượng vệ binh quốc gia Nga đang giữ một vai trò trọng yếu và thường xuyên trong việc đàn áp người dân Ukraine.

Theo những ước tính của Liên hợp quốc, hiện nay chỉ còn khoảng từ hai đến ba triệu người Ukraine đang sinh sống tại Donbass, con số này chỉ bằng khoảng một nửa so với dân số trước khi Nga mở chiến dịch quân sự toàn diện.

Trong số này, có khoảng 200.000 người vẫn đang sống trong các khu vực thuộc tỉnh Donetsk do Kyiv kiểm soát, phải đối mặt với nỗi lo thường trực về tương lai bất định.

Dòng người di tản vì lo sợ lãnh thổ bị chuyển giao

Các báo cáo từ nhiều tổ chức cứu trợ nhân đạo đang phơi bày một hiện tượng đáng báo động: ngày càng nhiều người dân đang rời bỏ ngay cả những khu vực tương đối an toàn của vùng Donbass, bị thúc đẩy bởi nỗi sợ hãi sâu sắc về nguy cơ Nga mở rộng chiếm đóng.

Tờ "Deutsche Welle" đã trích lời một nhân viên từ một tổ chức cứu trợ chuyên sơ tán người dân khỏi các vùng tiền tuyến, người này cho biết: "Một số người đang chuẩn bị hành lý để rời đi, vì họ sợ rằng một ngày nào đó họ sẽ nhận được thông báo: các bạn chỉ còn hai ngày nữa, sau đó khu vực này sẽ thuộc về Nga".

Nỗi lo lắng này không chỉ phản ánh một tâm lý hoang mang sâu sắc trong cộng đồng mà còn cho thấy sự bất lực và tuyệt vọng khi người dân không thể dự đoán được tương lai của mình và lãnh thổ mà họ đang sinh sống, buộc phải đưa ra những quyết định khó khăn để đảm bảo an toàn.

Các thường dân may mắn thoát khỏi các khu vực bị chiếm đóng, những người đã có cơ hội trò chuyện với tờ "F.A.Z.", đã mô tả một cuộc sống thường nhật đầy rẫy sự đàn áp, bạo lực và sự tùy tiện, trong đó lực lượng vệ binh quốc gia Nga là yếu tố trung tâm của mọi sự hỗn loạn.

Đối với người dân địa phương, những người lính mặc đồng phục này trông không khác gì binh lính chính quy, và nhiệm vụ hàng đầu của họ là nhanh chóng "Nga hóa" các khu vực này, biến chúng thành một phần không thể tách rời của Nga.

Quá trình "Nga hóa" này không chỉ dừng lại ở các yếu tố văn hóa hay ngôn ngữ mà còn đi sâu vào đời sống cá nhân, cưỡng chế thay đổi mọi khía cạnh của cuộc sống hàng ngày của mỗi người dân.

Đối với người dân Ukraine, điều này đồng nghĩa với việc phải đối mặt với các cuộc kiểm tra nhà cửa thường xuyên, xâm phạm quyền riêng tư và những giấy triệu tập với yêu cầu rõ ràng là phải trở thành công dân Nga. Một giáo viên đã thành công thoát khỏi vùng Zaporizhzhia bị chiếm đóng và đến được khu vực tự do của Ukraine đã kể lại chi tiết cuộc sống dưới sự chiếm đóng của Nga: "Họ cứ thế xông vào nhà và hỏi xem bạn đã có hộ chiếu Nga chưa".

Sự xâm phạm quyền riêng tư và việc áp đặt này tạo ra một bầu không khí sợ hãi, bất an và thiếu tin tưởng sâu sắc trong cộng đồng, nơi mỗi cá nhân đều cảm thấy bị đe dọa.

Một "thích" sai lầm và sự giám sát khắc nghiệt

Chính quyền chiếm đóng thường xuyên tùy tiện bắt giữ người dân, không có lý do rõ ràng, kiểm tra điện thoại di động của họ một cách bất hợp pháp, chia cắt các gia đình và bỏ mặc người thân trong sự bàng hoàng, không biết tin tức về số phận của người thân. Nhiều trường hợp tra tấn dã man đã được ghi nhận, và nạn tố cáo, chỉ điểm cũng trở nên phổ biến, gây ra sự mất lòng tin sâu sắc và rạn nứt trong cộng đồng.

Tình hình này biến cuộc sống thường ngày thành một gánh nặng tâm lý và thể chất khủng khiếp, đẩy người dân vào tình trạng căng thẳng liên tục.

Một học sinh từ khu vực Kherson, người cũng đã trốn thoát thành công, kể lại về những cuộc kiểm tra không có lý do trên đường phố, nơi quân chiếm đóng thường xuyên tịch thu điện thoại di động và đặc biệt là kiểm tra các hoạt động trên mạng xã hội để tìm kiếm bất kỳ dấu hiệu ủng hộ Ukraine nào.

Chỉ một "thích" (like) sai lầm trên mạng xã hội cũng có thể dẫn đến việc bị bắt giữ, thậm chí là giam cầm, cho thấy mức độ kiểm soát gắt gao và sự đe dọa thường trực đối với quyền tự do ngôn luận và biểu đạt cá nhân của người dân. Sự sợ hãi đã ăn sâu vào mọi hành động, mọi lời nói, kể cả trên không gian mạng.

Người Ukraine muốn tiếp tục cuộc sống tại các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng, duy trì công việc của họ trong các cơ quan công quyền như trường học, dịch vụ cứu hộ hoặc chính quyền địa phương, tiếp tục nhận lương hưu và các phúc lợi xã hội, sử dụng tài sản và tài khoản ngân hàng, tiếp cận dịch vụ y tế hoặc đơn giản là muốn đi lại mà không bị cản trở, đều phải chấp nhận nhập quốc tịch Nga.

Tuy nhiên, nhiều người không chỉ từ chối vì họ muốn giữ vững danh tính và bản sắc là người Ukraine, mà còn vì một lý do quan trọng khác: nam giới có thể bị cưỡng chế nhập ngũ vào quân đội Nga.

Đây là một quyết định khó khăn, đặt người dân vào tình thế tiến thoái lưỡng nan giữa việc giữ gìn bản sắc dân tộc và tránh nguy hiểm tiềm tàng đến tính mạng cho bản thân và gia đình.

Moskva chiêu mộ quân đội từ các vùng lãnh thổ chiếm đóng

Trung tâm khu vực về nhân quyền ở Kyiv đã báo cáo rằng vào mùa thu năm 2022, chỉ sáu tháng sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự toàn diện, đã có tới 80.000 nam giới từ các khu vực bị chiếm đóng bị tuyển mộ vào quân đội Nga.

Tổ chức này đã phân loại việc cưỡng bức phục vụ trong quân đội nước ngoài là một tội ác chiến tranh nghiêm trọng, nhấn mạnh sự vi phạm trắng trợn các quy tắc nhân đạo quốc tế và các quyền cơ bản của con người.

Thực tế, cách thức hành động của Nga tại Ukraine trong vấn đề này có nhiều điểm tương đồng đáng chú ý với những gì Đức Quốc Xã đã thực hiện sau khi xâm lược Ba Lan và các khu vực Ukraine thuộc Liên Xô cũ. Khi đó, quân chiếm đóng đã thúc ép người dân – sau khi kiểm tra kỹ lưỡng về nguồn gốc chủng tộc và thái độ chính trị – phải đăng ký là người Đức, và từ đó bị cưỡng chế tuyển mộ vào lực lượng "Wehrmacht".

Sự so sánh này không chỉ cho thấy một mô hình hành vi lịch sử lặp lại mà còn phản ánh mức độ nghiêm trọng và sự tàn bạo của các biện pháp áp đặt mà Nga đang thực hiện tại các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng.

Vào tháng 3 năm nay, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ban hành một sắc lệnh làm gia tăng mức độ "Nga hóa" cưỡng bức. Theo sắc lệnh này, những người Ukraine sống trong các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng mà không trở thành công dân Nga trước ngày 10 tháng 9 năm nay, sẽ bị coi là "người nước ngoài bất hợp pháp" sau 90 ngày cư trú.

Tình trạng này kéo theo nhiều rủi ro nghiêm trọng như các biện pháp cưỡng chế hành chính, cấm làm việc, bị giam giữ tùy tiện hoặc thậm chí là bị trục xuất khỏi chính quê hương của họ.

Đây là một động thái mạnh mẽ và tàn bạo nhằm buộc người dân phải chấp nhận quốc tịch Nga dưới sự đe dọa trực tiếp về an toàn và cuộc sống.

Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch), vốn đã lên án gay gắt "việc bắt giữ, tra tấn và biến mất hàng loạt dân thường Ukraine tại các khu vực bị chiếm đóng" từ trước đó, đã phân loại hành động này của Nga là một sự vi phạm trắng trợn luật pháp quốc tế.

Tổ chức này nhấn mạnh rằng cư dân của các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng không được phép bị ép buộc phải trung thành với một thế lực chiếm đóng, cũng không được cưỡng chế nhập ngũ hay bị trục xuất khỏi quê hương của mình.

Hai trường hợp sau cùng được coi là tội ác chiến tranh theo luật pháp quốc tế, làm tăng thêm mức độ nghiêm trọng và tính chất phi nhân đạo của những vi phạm đang diễn ra tại Donbass.

Nguyễn Thanh Bình - © Báo TIN TỨC VIỆT ĐỨC
Theo FAZ/ Deutsche Welle

---