Vụ tranh chấp kho báu Romania: Hơn 91 tấn vàng và di sản văn hóa bị Nga "ăn quịt"

Trong bối cảnh khốc liệt của Thế chiến thứ nhất, khi thủ đô Bucharest đứng trước nguy cơ thất thủ và lãnh thổ bị quân đội Đức cùng Áo-Hung chiếm đóng hoàn toàn, Chính phủ Romania đã đưa ra một quyết định lịch sử và đầy khó khăn: sơ tán toàn bộ kho báu quốc gia sang Moscow, thủ đô của Đế quốc Nga lúc bấy giờ, nhằm bảo toàn tài sản quý giá này khỏi sự tàn phá của chiến tranh. Bất chấp áp lực từ cộng đồng quốc tế và Nghị viện Châu Âu, phía Nga vẫn kiên quyết bác bỏ mọi yêu cầu hoàn trả.

Kho báu đồ sộ này, được xem là biểu tượng của chủ quyền và văn hóa dân tộc Romania, bao gồm khoảng 91,48 tấn vàng ròng dưới dạng thỏi và tiền xu, cùng với hàng loạt trang sức lộng lẫy của Hoàng gia, các tác phẩm nghệ thuật vô giá, cũng như tài liệu lưu trữ lịch sử quốc gia.

Với sự tin tưởng vào mối quan hệ đồng minh, toàn bộ tài sản đã được vận chuyển cẩn mật qua hai chuyến tàu đặc biệt và bàn giao cho chính quyền Nga dưới sự bảo hộ chặt chẽ của các cam kết ngoại giao, nhằm đảm bảo an toàn tuyệt đối và hoàn trả sau khi chiến tranh kết thúc.

Ảnh minh họa (Tin tức VIỆT ĐỨC)

Bối cảnh lịch sử dẫn đến quyết định sơ tán kho báu

Vào năm 1916, Romania chính thức tham gia Thế chiến thứ nhất, đứng về phe Hiệp ước. Tuy nhiên, tình hình chiến sự nhanh chóng trở nên bất lợi khi quân đội Romania đối mặt với sức ép mạnh mẽ từ liên minh Đức và Áo-Hung.

Với việc thủ đô Bucharest đứng trước nguy cơ bị thất thủ và phần lớn lãnh thổ quốc gia có thể bị chiếm đóng, chính phủ lâm thời và Ngân hàng Quốc gia Romania buộc phải đưa ra một giải pháp khẩn cấp để bảo vệ tài sản quý giá nhất của đất nước.

Quyết định được đưa ra là sơ tán toàn bộ dự trữ vàng, cùng với các tài sản văn hóa và tài liệu lưu trữ quan trọng, ra khỏi vùng chiến sự. Moscow, thủ đô của Đế quốc Nga khi đó, được chọn làm nơi gửi gắm an toàn vì Nga đang là một đồng minh then chốt của Romania trong cuộc chiến.

Thành phần và giá trị khổng lồ của kho báu

Được mệnh danh là "Kho báu Romania", khối tài sản này chủ yếu bao gồm dự trữ vàng chiến lược của Ngân hàng Quốc gia Romania, với tổng khối lượng ước tính lên tới xấp xỉ 91,5 tấn vàng. Số vàng này tồn tại dưới cả dạng thỏi nguyên chất và tiền xu, đại diện cho phần lớn tài sản tài chính của quốc gia vào thời điểm đó.

Bên cạnh lượng vàng khổng lồ, các chuyến vận chuyển diễn ra trong hai năm 1916 và 1917 còn bao gồm một loạt các hiện vật có giá trị lịch sử và văn hóa vô song:

• Trang sức và các bảo vật quý giá thuộc về Hoàng gia Romania, phản ánh sự xa hoa và lịch sử của vương triều.
• Tài sản của nhiều định chế quan trọng khác như Ngân hàng Tiết kiệm, Viện Hàn lâm Romania, các bảo tàng danh tiếng, nhà thờ cổ kính và nhiều tổ chức dân sự khác, thể hiện sự đa dạng của di sản văn hóa quốc gia.
• Toàn bộ tài liệu lưu trữ quốc gia cùng với các hiện vật có giá trị lịch sử và nghệ thuật đặc biệt, đóng vai trò là ký ức tập thể và minh chứng cho quá trình hình thành, phát triển của đất nước Romania.

Hành trình vận chuyển và những cam kết ngoại giao

Việc vận chuyển kho báu được tiến hành thông qua hai chuyến tàu đặc biệt, mỗi chuyến mang theo một phần đáng kể tài sản quốc gia:

• Vào ngày 14 tháng 12 năm 1916, một đoàn tàu gồm 17 toa khởi hành từ Iasi, mang theo 1.738 hòm hàng. Trong số này, phần lớn là vàng dưới dạng đồng xu và một lượng đáng kể vàng thỏi, cùng với một số hòm chứa trang sức quý giá của Hoàng gia.

  Sau khi đến Moscow, toàn bộ số hàng được cất giữ an toàn trong Phòng Vũ khí tại Điện Kremlin, dưới sự giám sát chặt chẽ và có biên bản kiểm kê chung được lập bởi đại diện của cả Romania và Nga.

• Chuyến tàu thứ hai, lớn hơn với 27 toa, khởi hành vào ngày 27 tháng 7 năm 1917.

  Chuyến tàu này vận chuyển phần dự trữ vàng còn lại, cùng với các tài sản có giá trị của Viện Hàn lâm, các bảo tàng, tài liệu lưu trữ quốc gia, tài sản tôn giáo và cả những tài sản tư nhân quý giá khác.

  Tương tự như chuyến đầu tiên, việc bàn giao cũng được thực hiện kèm theo các nghị định thư ngoại giao chi tiết, cam kết bảo quản cẩn thận và hoàn trả đầy đủ cho Romania sau này.

Thế nhưng, biến cố lịch sử đã xảy ra ngay sau đó. Khi Cách mạng Tháng Mười Nga bùng nổ vào cuối năm 1917, chính quyền Sa hoàng sụp đổ và chính quyền Bolshevik mới nắm quyền.

Trái với những cam kết trước đó, chính quyền Bolshevik đã đơn phương tịch thu toàn bộ kho báu quốc gia của Romania và tuyên bố cắt đứt mọi quan hệ ngoại giao với Bucharest. Sự kiện này đã mở ra một chương mới đầy tranh cãi trong quan hệ giữa hai nước.

Suốt hơn một thế kỷ qua, mặc dù Romania và Liên Xô (sau này là Liên bang Nga) đã nhiều lần thành lập các ủy ban hỗn hợp để đàm phán và giải quyết vấn đề, nhưng phía Nga chỉ trả lại một số vật phẩm văn hóa và tài liệu lưu trữ vào các năm 1935 và 1956.

Phần lớn số vàng thỏi, vốn là trọng tâm của kho báu, vẫn bị giữ lại và chưa bao giờ được hoàn trả đầy đủ.

Số phận bi đát của kho báu sau Cách mạng Tháng Mười

Sau khi Cách mạng Tháng Mười thành công vào năm 1917, chính quyền Xô viết đã kế thừa vị trí của Nga Sa hoàng nhưng lại từ chối thực hiện các cam kết ngoại giao trước đó về việc hoàn trả kho báu. Điều này đã biến vấn đề kho báu Romania thành một tranh chấp lịch sử dai dẳng, kéo dài qua nhiều thập kỷ giữa Romania và Liên Xô, và sau này là Liên bang Nga.

Cho đến tận ngày nay, nhiều phần quan trọng của kho báu, đặc biệt là phần lớn dự trữ vàng, vẫn chưa được hoàn trả, trở thành biểu tượng cho sự bất đồng không lối thoát.

Mặc dù vào năm 1956, Liên Xô đã trao trả cho Romania hơn 39.000 hiện vật nghệ thuật và lịch sử, động thái này chỉ được xem là một phần rất nhỏ, gần như không đáng kể, so với tổng giá trị khổng lồ của kho báu đã được gửi sang Nga trong giai đoạn 1916-1917.

Cho đến thời điểm hiện tại, vụ việc liên quan đến kho báu Romania vẫn được xem là một trong những tranh chấp tài sản quốc gia kéo dài nhất và phức tạp nhất trong lịch sử thế giới hiện đại.

Theo ước tính dựa trên giá vàng thị trường hiện nay, giá trị số vàng bị giữ lại có thể lên tới khoảng 8 tỷ euro.

Nếu tính toán thêm cả giá trị lịch sử, giá trị văn hóa không thể đong đếm và lãi suất tích lũy qua hơn một thế kỷ, con số này thậm chí có thể vượt quá 12 tỷ euro, biến nó thành một "món nợ" khổng lồ giữa hai quốc gia.

Các đồ vật trong bộ sưu tập kho báu Pietroasele.

Tình hình tranh chấp hiện tại và sự can thiệp của Châu Âu

Vấn đề "kho báu vàng" vẫn là một điểm nóng thường xuyên được Romania nêu lên trong các cuộc đối thoại song phương với Nga. Bucharest luôn khẳng định rằng đây là tài sản quốc gia được gửi đi để bảo quản tạm thời, tuyệt đối không phải là chiến lợi phẩm của chiến tranh.

Lập trường này nhấn mạnh vào tính chất ngoại giao và các cam kết ban đầu, trái ngược hoàn toàn với quan điểm của Nga.

Mới đây nhất, vào năm 2024, tranh chấp này lại một lần nữa thu hút sự chú ý của quốc tế khi Nghị viện Châu Âu chính thức thông qua một nghị quyết mang tính biểu tượng nhưng đầy sức nặng.

Nghị quyết này mạnh mẽ kêu gọi Nga hoàn trả khoảng 91,5 tấn vàng mà Romania đã ký gửi trong giai đoạn Thế chiến thứ nhất. Điều này cho thấy vấn đề không chỉ còn là song phương mà đã mang tính thời sự và quốc tế, phản ánh sự đồng tình của cộng đồng châu Âu về quyền sở hữu hợp pháp của Romania.

Nghị quyết của Nghị viện Châu Âu và lập trường của Nga

Tiếp nối những nỗ lực ngoại giao của Romania, vào đầu năm 2024, Nghị viện Châu Âu đã có một động thái quyết liệt khi chính thức thông qua nghị quyết yêu cầu Nga phải hoàn trả đầy đủ và vô điều kiện toàn bộ kho báu cho Romania.

Nghị quyết này không chỉ là một lời kêu gọi mà còn là một sự khẳng định rõ ràng: việc Nga giữ lại kho báu là một hành vi chiếm đoạt tài sản bất hợp pháp của một quốc gia có chủ quyền, vi phạm các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế.

Tuy nhiên, bất chấp áp lực từ cộng đồng quốc tế và Nghị viện Châu Âu, phía Nga vẫn kiên quyết bác bỏ mọi yêu cầu hoàn trả.

Lập trường không nhượng bộ này đã khiến vấn đề kho vàng Romania trở thành một "vết thương" ngoại giao sâu sắc, dai dẳng và chưa có dấu hiệu được hàn gắn, tiếp tục là một thách thức lớn trong quan hệ quốc tế.

Nguyễn Thanh Bình - © Báo TIN TỨC VIỆT ĐỨC

---