Ép trẻ thành thiên tài: ‘Căn bệnh’ trong nền giáo dục Việt Nam

"Ép trẻ thành thiên tài, học theo cách chạy đua kiến thức rỗng, vào trường top bằng mọi cách... là những 'căn bệnh' trong nền giáo dục Việt", ông Nguyễn Tuấn Hải viết.

Ngày ngày, chúng ta chứng kiến cảnh học sinh bị nhồi sọ từ bé để đua tranh vào các cái gọi là trường chuyên lớp chọn, như thể đó là cách duy nhất để có được tương lai tươi sáng.

Các em học sinh trong ngày khai giảng.

Ông Nguyễn Tuấn Hải - nhà sáng lập Eton Grammar School - chia sẻ góc nhìn về vấn đề này. Bài viết thể hiện quan điểm và văn phong của tác giả.

Dạy trẻ con thành thiên tài ở bậc phổ thông

Đây là "cơn điên" số một trong nền giáo dục của chúng ta, hệ quả trực tiếp của kiểu đào tạo "gà nòi". Vậy phần đông học sinh không vào được trường chuyên lớp chọn sẽ không có cơ hội và cuộc sống tốt đẹp mà nền giáo dục bình đẳng có thể mang lại cho chúng hay sao?

Nguyễn Tuấn Hải - nhà sáng lập Eton Grammar School.  Ảnh: Quyên Quyên.

Hầu như các học sinh khá giỏi đều được cha mẹ nhắm vào luyện thi chuyên Toán hoặc chuyên Anh. Các môn khác thì sao? Ví dụ, Vật lý - môn khoa học tuyệt vời gắn bó với cuộc sống hàng ngày - và cả những môn xã hội mà ra đời mới biết nó quan trọng, đặc biệt là nghệ thuật.

Biết bao nhiêu tài năng đã bị bỏ qua và lãng phí vì các em đã không được định hướng và tạo cơ hội phát triển đúng với thiên hướng và tiềm năng vốn có của chính mình.

Chúng ta hãy nghĩ xem, số đông học sinh không vào được trường chuyên lớp chọn sẽ ra sao? Các em bị tước đi cơ hội khi còn ở phổ thông và phải chờ đợi các cơ hội ở trường đời? Nền giáo dục Việt Nam hiện nay mang lại những gì tốt đẹp cho thiểu số?

Người lớn muốn làm tỷ phú

Chúng ta hãy nhìn cách người Việt tham gia giao thông, tất cả đều cố gắng lao lên phía trước để vượt người khác dù chỉ là một cái bánh xe máy. Cuộc đua trong giáo dục đại học và học nghề cũng tương tự vậy khi người ta chỉ muốn và chỉ thích học những ngành “làm ra tiền và kiếm được tiền”. Tất cả chỉ phục vụ cho mục tiêu muốn làm tỷ phú, càng nhanh càng tốt.

Các ngành nghề về khoa học và nghệ thuật phục vụ cộng đồng mất nhiều tài năng. Tư duy của sinh viên và của người đi làm là thành công phải là tiền bạc và địa vị. Các yếu tố về đam mê cống hiến, học hỏi và tài năng thật sự đã bị bỏ không thương tiếc. Người ta đi học thạc sĩ hay tiến sĩ cũng vì những thứ gắn liền định nghĩa thành công nêu trên.

Thật buồn là ngày nay, chúng ta xuất khẩu nhiều thứ nhưng lại không thể xuất khẩu giáo sư và tiến sĩ đào tạo ở trong nước. Đó là vì ở Việt Nam: Đại học = học đại.

Cuộc chạy đua kiến thức rỗng

Với nhiều học sinh, học là một cuộc chạy đua kiến thức rỗng và bỏ quên hoàn toàn kỹ năng, tư duy. Bởi, trẻ em học không đi đôi với hành, chỉ nhồi nhét kiến thức mà không có thực hành và thí nghiệm.

Một thí nghiệm khoa học thực hành thú vị mà trẻ có cơ hội thực hiện còn đáng giá hơn một chương lý thuyết. Trong ngoại ngữ (đặc biệt tiếng Anh), trẻ tự tin nói được một bài tranh luận, kể một câu chuyện hoặc viết một bài văn có giá trị gấp nhiều lần kiểu làm bài tập ngữ pháp đang thống trị trong trường học và các kỳ thi ở Việt Nam.

Sinh viên hiện tại chủ yếu học theo cách thầy cô đọc, trò chép từ một cuốn giáo trình để ngay cạnh mình. Cách này không có sự tự học, tự đọc và tự nghiên cứu. Và tất nhiên, cái gọi là học tập suốt đời là câu chuyện hoang đường với nhiều người. Hậu quả là tư duy nền móng cho trí tuệ và văn minh như phản biện, hoài nghi, sáng tạo, tìm tòi… đều là thứ xa lạ.

Chạy đua vào các trường top của Mỹ

Năm năm trở lại đây, phong trào du học Mỹ trở nên sôi động bất ngờ, cho dù nó đã là một dòng chảy từ lâu ở Việt Nam. Phong trào này lên cao ở Hà Nội và TP.HCM, cùng chung một thông điệp: Điểm các kỳ thi chuẩn hóa cao và vào được trường top.

Tuy nhiên, một số ít học sinh làm được cả hai điều trên, phần còn lại của tảng băng chìm là số đông các em không làm được điều này và nhận trái đắng. Các em chỉ chạy đua vào trường theo danh tiếng mà quên đi vấn đề cốt tử cho tương lai của mình. Đó là học cái gì quan trọng hơn rất nhiều việc học trường gì.

Kiểu học này, thực chất là cách luyện gà chọi mới, không hơn không kém. Với các điểm số 1.500/1.600, ngay cả người Mỹ cũng bất ngờ. Họ bất ngờ không hẳn vì sao bạn giỏi thế (về điểm số) mà còn vì tại sao bạn phải làm thế?

Phần đông học sinh Mỹ, kể cả những tài năng sau này có thể trở thành các nhà khoa học lớn, đều không có điểm SAT cao như vậy hoặc không chạy theo điểm thi cao, cho dù họ thừa sức làm được nếu "cày" và luyện tập. Bởi, họ không thấy cần phải học theo cách như vậy, không sẵn sàng đầu tư nhiều thời gian và tiền bạc chỉ để đạt điểm cao.

Họ không sẵn lòng đánh đổi. Vì, họ biết các trường đại học Mỹ không cần phải có điểm SAT tới mức 1.500 hoặc 1.550.

Họ cũng biết nếu chạy theo điểm số ở mức cao 1.500 như ở Việt Nam, họ sẽ mất hết thời gian cho các môn học và các hoạt động khác. Sau cùng, nền giáo dục Mỹ không chấp nhận cách học tủ và “cày” theo cách thiếu sáng tạo.

Một bộ phận không nhỏ các em mang giấc mơ du học Mỹ hiện nay đang hy sinh tất cả thời gian để chạy theo điểm SAT cao, dành cả mấy năm theo học SAT. Nhưng, những gì chúng ta thấy trên truyền thông về những học sinh đạt học bổng trường danh tiếng Mỹ chỉ là thiểu số.

Ngay cả khi những trường Ivy League (nhóm uy tín hàng đầu) cũng không yêu cầu phải có SAT cao như vậy. Vậy nhưng, nhiều bạn trẻ vẫn điên cuồng đánh đổi.

Các bạn có thể đặt câu hỏi: Có nhất thiết phải theo đuổi các trường hàng đầu không? Câu trả lời của tôi là không nhất thiết phải như vậy.

Ở Mỹ, nhiều trường tốt và ở các trường tốt ngoài Ivy vẫn rất nhiều tài năng mà chính họ đã bị Ivy từ chối. Một học sinh giỏi của tôi học Williams College nói rằng: Quan trọng nhất vẫn là lúc ra trường sống và làm việc thế nào.

 

Nguyễn Tuấn Hải

Nhà sáng lập Eton Grammar School

* Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả.

 

---