Cuộc gặp Alaska và bài toán ly khai của Cộng hòa Sakha: Liệu Trump có khiến Putin lo ngại?

Cuộc gặp thượng đỉnh giữa Trump và Putin tại Alaska đã diễn ra trong bối cảnh quốc tế căng thẳng, nhưng không hẳn là một cuộc đàm phán trực tiếp về xung đột Nga - Ukraine. Sự vắng mặt của đại diện Ukraine và các bên liên quan khác đã phần nào làm rõ điều này. Đáng chú ý, sau khi cuộc chiến Nga-Ukraine bùng nổ vào năm 2022, phong trào đòi độc lập ở Yakutia đã có những dấu hiệu dấy lên mạnh mẽ hơn. Câu hỏi đặt ra là, liệu đây có phải là một yếu tố mà ông Trump đang tận dụng?

Hoa Kỳ hiểu rõ rằng, việc tiến hành đàm phán về vấn đề chiến tranh Nga - Ukraine mà thiếu vắng một bên vừa là đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp, vừa là nạn nhân, sẽ khiến Hoa Kỳ bị lên án là tự ý quyết định số phận của một quốc gia khác mà không có thẩm quyền.

Mục đích thực sự đằng sau cuộc gặp thượng đỉnh

Có lẽ, ông Trump muốn trình bày trước mặt ông Putin những bằng chứng cho thấy Nga đang tự huyễn hoặc mình với một chiến thắng ảo, trong khi thực tế lại là một thất bại đang cận kề.

Trên chiến trường, quân đội Nga vẫn tiếp tục các cuộc tấn công trong tuyệt vọng, nhằm tạo ra ảo giác cho thế giới và những người ủng hộ rằng họ đang chiếm ưu thế. Thậm chí, có vẻ như chính ông Putin cũng tin vào điều đó.

Tuy nhiên, ông Trump có thể đã chứng minh cho ông Putin thấy một điều hoàn toàn ngược lại, và thậm chí còn nguy hiểm hơn đối với vị thế của Nga.

Nếu quân đội Nga thực sự đang thắng thế, nền kinh tế vững mạnh và tầm ảnh hưởng chính trị ngày càng lớn, thì tại sao các nước cộng hòa vùng Kavkaz lại bắt đầu thay đổi lập trường, thậm chí tuyên bố sẵn sàng đối đầu quân sự với "đại ca" Nga?

Khởi đầu là Azerbaijan, Armenia, thậm chí cả Estonia nhỏ bé cũng mạnh miệng tuyên bố sẽ tấn công phủ đầu Nga. Tuy nhiên, có lẽ những diễn biến đó vẫn chưa đủ khiến ông Putin thực sự lo lắng.

Chỉ đến khi Cộng hòa Sakha, hay còn gọi là Yakutia, một vùng đất rộng lớn và giàu tài nguyên, lên tiếng đòi ly khai, ông Putin mới thực sự "run cầm cập".

Vậy tại sao Azerbaijan và Armenia - những quốc gia đóng vai trò cầu nối quan trọng giữa Nga với khu vực Trung Đông và châu Âu - lại không khiến ông Putin bận tâm bằng Yakutia?

Yakutia nằm rất gần Trung Quốc.

Tài liệu liên quan đến cuộc gặp thượng đỉnh của Tổng thống Trump và Putin bị bỏ quên.

Diện tích của nước cộng hòa này chiếm tới 1/5 lãnh thổ Liên bang Nga, một con số khổng lồ tương đương 1/5 của 17,4 triệu km vuông.

Yakutia nắm giữ trữ lượng tài nguyên khổng lồ, bao gồm vàng, kim cương, dầu mỏ, khí đốt và đặc biệt là đất hiếm, uranium. Nếu so sánh với toàn bộ lãnh thổ Ukraine, giá trị của Yakutia lớn hơn nhiều lần, không chỉ về tài nguyên mà còn về vị trí địa chiến lược.

Vậy tại sao Cộng hòa Sakha, vốn bị Nga kiểm soát toàn diện cả về kinh tế lẫn quân sự, lại bắt đầu lên tiếng đòi ly khai?

Ai đang đứng đằng sau giật dây?

Đó có lẽ chính là điều mà ông Trump đã đặt lên bàn trước mặt ông Putin, một vấn đề nhạy cảm có thể gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho nước Nga.

Cộng hòa Sakha (Yakutia) và khát vọng ly khai khỏi Liên bang Nga

1. Lịch sử phong trào độc lập của người Sakha

• Phong trào độc lập của người Sakha (Yakut) có một lịch sử lâu đời, bắt nguồn từ khi vùng đất này bị Nga xâm chiếm cách đây 4 thế kỷ. Đã có nhiều cuộc khởi nghĩa và đấu tranh chống lại sự cai trị của Nga, đặc biệt là trong thời kỳ nội chiến Nga năm 1918. Tại thời điểm đó, Yakutia đã từng tuyên bố độc lập nhưng chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn ngủi trước khi bị Hồng quân Liên Xô đàn áp.

• Trong suốt thời kỳ Liên Xô và cả trong nước Nga hiện đại, phong trào đòi quyền tự chủ và độc lập vẫn âm ỉ tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau. Nổi bật có các cuộc biểu tình vào năm 1986, các cuộc nổi dậy chống chính quyền Xô viết, và những hoạt động nữ quyền phản đối việc tuyển quân bắt buộc ở Yakutia vào năm 2022.

Một cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ và chống lại sự đàn áp.

Sau khi cuộc chiến Nga-Ukraine bùng nổ vào năm 2022, phong trào đòi độc lập ở Yakutia đã có dấu hiệu dấy lên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Các tổ chức như "Resistance", do nhà báo người Yakut Raisa Zubareva sáng lập, đã tích cực vận động cho độc lập và chống lại quân sự hóa cưỡng bức.

Các tổ chức hoạt động ngầm kêu gọi người dân tự quản lý.

Một số nhóm hoạt động ngầm và tổ chức bí mật đã thành lập ủy ban độc lập, kêu gọi dân chúng tự quản lý và không tham gia vào cuộc chiến xâm lược Ukraine mà họ cho là phi nghĩa.

• Chính phủ Nga đang cảnh giác cao độ với mối đe dọa ly khai tiềm tàng từ Sakha, xem đây là ảnh hưởng nghiêm trọng tới lợi ích quốc gia, bởi Sakha chiếm diện tích lớn nhất và sở hữu kho tài nguyên thiên nhiên khổng lồ như kim cương, dầu khí, đất hiếm.

• Tuy nhiên, sự khác biệt về quân sự và kinh tế khiến khả năng ly khai thực sự của Yakutia trong tương lai gần là rất thấp. Đồng thời, nội bộ của Sakha cũng tồn tại sự chia rẽ về vấn đề độc lập, với một bộ phận ủng hộ mạnh mẽ và một bộ phận khác thì nghi ngại về khả năng duy trì một quốc gia độc lập.

Phản ứng của các nguồn Trung Quốc trước phong trào ly khai của Sakha

Các phản ứng từ phía Trung Quốc cho thấy họ nhìn nhận phong trào ly khai Sakha là có thật nhưng quy mô chưa lớn. Ảnh hưởng chủ yếu xuất phát từ các vấn đề xã hội và việc quyền tự trị dân tộc bị hạn chế. Trong khi đó, khả năng ly khai thực sự trong ngắn hạn là thấp do nhiều ràng buộc về kinh tế, quân sự và chính trị.

Phong trào ly khai của Sakha hiện tại vẫn chủ yếu mang tính chất đấu tranh chính trị và tuyên truyền, chưa có khả năng giành độc lập hoàn toàn trong ngắn hạn. Tuy nhiên, nếu ông Trump thực sự quan tâm đến vấn đề này để đối phó với Trung Quốc, đó lại là một câu chuyện khác đầy khó lường, mở ra những kịch bản chiến lược phức tạp.

Với ông Putin, đây có thể là vấn đề sống còn ảnh hưởng đến sự toàn vẹn lãnh thổ của Nga, nhưng với ông Trump, đó lại là một quân bài chiến lược có thể mang lại lợi thế trong các cuộc đàm phán quốc tế.

Nguyễn Thanh Bình - © Báo TIN TỨC VIỆT ĐỨC

---