Gặp “người tiền sử” trong hang đá Mông Ân

Câu chuyện sững sờ về một gia đình phải vào mái đá hoang vu giữa bốn bề núi non để sống vật vạ qua ngày đó đã khiến chúng tôi hạ quyết tâm ngược đồng rừng.

Từ thị xã tỉnh lỵ Cao Bằng, mất gần một ngày đường gian khó thì vào đến huyện Bảo Lâm - miền đất hẻo lánh giáp với Mèo Vạc.

Nghỉ một đêm, hôm sau xe cứ dựng ngược mà leo dốc đá mấy chầu nữa thì đến trụ sở UBND xã Mông Ân. Các đồng chí cán bộ xã - cách đó mấy ngày đã được chúng tôi nhờ xác tín nguồn tin về “người tiền sử” - kể: “Phải rồi, họ ở mái đá, cô vợ bị người ta lừa về chợ, cho ăn phở và bộ quần áo mới rồi ốp lên xe máy bán sang bên kia biên giới rồi. Một con của họ đã chết - vì đói quá, lại ăn uống mất vệ sinh. Đứa 7 tuổi, hằng ngày vác củi xuống chợ bán, mua mì sợi và mì tôm về nuôi bố già và cậu em trần truồng lem luốc…”.

Khóc với “người rừng” 7 tuổi

Trù liệu chuyến vượt mấy khúc suối, mấy quả đồi giữa trưa nắng không phải chuyện đùa, tôi rủ cả các phóng viên địa phương theo cùng - một bạn người Mông, một bạn người Tày. Anh bạn người Mông kiêm nhiệm vụ phiên dịch. Đi bộ cả tiếng đồng hồ, đứng từ xa, nhìn bằng ống nhòm, cái mái đá đen thui muội than “nhà ông Páo” vẫn vời vợi. Chợt thấy nhò ra một cậu bé ở truồng, chơi bên mép vực sâu hun hút, bốn bề là đá tai mèo sắc nhọn. Cả mái đá “người tiền sử” đen nhoáy, óng ánh muội than củi đã lưu cữu khá lâu. Nó như một tác phẩm nghệ thuật ám ảnh.

...Gần đến hang núi ông Páo sống, thì thấy từ bìa núi nhò ra một vác củi xiên xiên lao dần xuống phía suối. Sùng A Lự (7 tuổi) đang thực hiện công việc của một “tiều phu nhí”. Cậu bé ngã dúi dụi, bó củi lăn, nó ngồi nhìn. Không cười, không khóc. Bó củi 10 nghìn đây rồi, tôi lẩm bẩm. Cậu bé cố lết đi, lại ngã. Tôi 36 tuổi, leo núi 3 ngày không mệt, nhưng cũng phải lên gồng mới cõng nổi “vác củi đổi mì tôm” của cậu bé Lự 7 tuổi.

Trong nhà không còn hạt gạo, Lự theo tôi về hang núi rồi kiên quyết đi bán củi kẻo trời đã quá trưa, tối lấy gì mà ăn. Chúng tôi ngậm ngùi nhìn cậu bé da bọc xương xiên xiên chúi theo vác củi trên bìa núi hoang. (Nhưng, lúc về gặp lại Lự ở bờ suối, nhìn nó cầm tòng teng bó mì sợi, mỗi gói giá 5 nghìn đồng, là thành quả của nửa ngày đi chặt, nửa ngày vác củi qua bao ngọn núi, chúng tôi mới thật sự cùng... bật khóc).

Bà con ở chợ thị trấn bảo, Lự mang củi xuống, nhìn củi tươi mà lại toàn gỗ tạp như vậy, chẳng ai muốn mua đâu. Bây giờ họ chủ yếu đun bếp gas hoặc than tổ ong. Song, Lự nó bé như con chuột nhắt, thương quá, họ bèn phân công nhau mua, trả nó 10 nghìn, cho nó ăn no để nó về hang núi kẻo trời sắp tối. Anh Hoàng Văn Yên - ở khu 1, Pác Miều - cho biết: Nhà ông Páo từng có những dịp 3 ngày không có gì ăn, đói thảm thiết. Nhìn hang đá đau xót quá, anh cho họ mượn một con bò để nuôi nó đẻ ra bò con làm vốn, nhưng rồi trộm cũng bắt mất cả bò.

Ông Páo toàn ăn cơm với ớt và đu đủ hái trên núi. Một lần, mua cá hồng rẻ tiền bảo quản bằng hoá chất độc hại về, nấu cho đứa bé ăn, nó bị đi ngoài và chết. Bà Âu Thị Hảo - 67 tuổi, nhà ở khu 2, Pác Miều, người thường xuyên đi nương, gặp cậu bé 7 tuổi vác bó củi khổng lồ bò xuôi dốc núi - thì gạt nước mắt khi nghe tin chúng tôi đi kiến nghị làm hộ khẩu, dựng nhà cho ông Páo và đưa hai đứa trẻ ra khỏi mái đá: “Có lần tôi thấy Lự đi bán củi, nó nằm gục dọc đường vì đói quá không đi được. Nó bảo tôi, bà ơi, cháu đói và khát quá. Tôi kêu lên, ối giời ơi, bó củi to bà còn không vác được, cháu bỏ bớt củi đi rồi vác vài thanh xuống chợ thôi. Về nhà bà mà ăn cơm đã cháu ơi!”.

Vợ ông Páo bị lừa bán vì… một bát phở

Cái hang núi gia đình ông Páo đang “ngự” ngẫm ra thì cũng khá hữu tình. Vách đá cao vút, trắng loang lổ, nửa non vách bị khói bếp lúc nào cũng ủ lửa của gia đình “thời tiền sử” này nhuộm đen nhóng nhánh. Tre pheo phủ bên trên đỉnh núi, vài cây cổ thụ toả bóng mát ở một góc đá tai mèo. Trước cửa hang hủm vào lòng núi, có một bãi sân bằng phẳng, rìa mép vực là lớp đá tai mèo phún sắc. Đẹp thì đẹp vậy, nhưng đó là vẻ đẹp buốt lòng. Bởi nơi này cô lập hầu như hoàn toàn với cuộc sống văn minh. Việc đầu tiên của chúng tôi, sau khi chào hỏi ông Páo, là đi mặc áo cho bé 3 tuổi Sùng A Đại đang trần truồng.

Khi tôi đến, ông Páo đang lụi cụi dùng nêm gỗ và khúc gỗ để tách các cây tươi vừa đẵn ngoài rừng ra thành các thanh củi dài chừng hơn 2m. Ông và Lự đi đẵn, ông tách, bó, Lự vác đi bán, vừa bán vừa xin bà con bố thí ở dưới chợ huyện. Không có búa, cách tách củi của ông cũng là cách làm của... thời nguyên thuỷ. Ông vuốt mồ hôi, cứ ngơ ngác không hiểu tại sao có người đến thăm mình. Chúng tôi bảo, có cậu bé quen Lự khi nó xuống chợ bán củi, cậu bé đó lên thăm mái đá và khóc rồi hứa sẽ đưa... bố cậu ta lên giúp đỡ nhà Lự, vì Lự nghèo và khổ quá. Nhớ ra cậu bé hay cho Lự mì tôm đó, ông Páo trở nên thân thiện hẳn. Ông cứ nắm tay Quang - bạn tôi, người dẫn đường (bố cậu bé đã lên thăm Lự) - nói lời cảm ơn bằng tiếng Mông.

Tại sao ông Páo và vợ con phải vào mái đá sống bấy lâu nay? Phải nói thẳng là ông Páo đã bị bỏ rơi thì đúng hơn. Ông chỉ nhớ mình khoảng 60 tuổi, cán bộ xã Mông Ân cũng so độ tuổi tác (vì ông Páo không có bất cứ thứ giấy tờ nào) và ước chừng ông Páo ngần ấy tuổi. Ông Páo già sọm, quần rách bươm. Con ông thì trần truồng. Cả nhà không ai đi dép. Điều bất ngờ là cán bộ, nhân chứng và bản thân ông đều cho biết, ông từng có lần lượt tới 3 bà vợ. Vợ cả người xã Thái Học, huyện Bảo Lâm, lấy nhau được 1 năm thì bà ăn lá ngón tự tử. Vợ hai đẻ với ông được 8 người con - 5 trai, 3 gái. Bà đã chết vào năm 1981.

Vợ ba ông mới lấy cách đây độ 8 năm, cô này sinh năm 1984, đẻ với ông được 3 người con. Cô vợ ba của ông Páo có vấn đề về tâm thần, hằng ngày chỉ biết vác củi xuống chợ bán kiếm mấy đồng mua rau và gạo. Nhưng cách đây chừng 1 năm, cô ta bị mấy người “bên Mèo Vạc” tìm vào làm quen, rồi dụ dỗ. “Họ cho ăn bát phở, tắm rửa, thay cho một bộ quần áo mới, rồi đưa lên xe máy đi mất. Nó bán sang Trung Quốc rồi” - ông Páo kể rằng khi ông đi tìm vợ thì các bà bán hàng ở chợ bảo thế. Và, khoảng 10 nhân chứng cùng lãnh đạo xã Mông Ân cũng kể với chúng tôi chi tiết này.

Ông Páo đã từng có một ngôi nhà, nhưng “đã bán lấy 20 nghìn đồng, đổi lấy hai chai rượu uống rồi” - cán bộ xã đi tìm hiểu theo đề nghị của nhóm nhà báo chúng tôi cho biết như thế. Còn ông Páo kể: “Tôi bán nhà 80 nghìn đồng, một người mua mấy tấm cỏ tranh cũ lợp trên mái, một người mua cọc gỗ. Nhà ấy cũng rách đến mức không ở được nữa, trong khi họ đòi tiền nợ ghê quá, tôi đành phải bán. Cái nền nhà cũng của người khác mà”.

Con trai ông ở tít trong xã Đức Hạnh xa xôi của huyện Bảo Lâm, cậu ấy từng đưa ông Páo vào Đức Hạnh sống một thời gian. Sau vì nhiều mâu thuẫn, ông phải quay về Mông Ân, vào mái đá sống. Thằng Lự con ông đã vẹo lưng cõng củi chính thức làm nghề tiều phu! Nó không biết chữ, dù đã quá tuổi đến trường từ hơn 1 năm nay.

Tại sao bây giờ ông Páo không có hộ khẩu? “Tôi đã được sinh ra ở xã Lý Bôn, lớn lên ở Thái Học (các xã của huyện Bảo Lâm). Bố tôi tên là Sùng A Chinh, chết ở huyện Bảo Lạc. Mẹ tôi tên là Vàng Thị Thu, mộ bà nằm ở quả núi bên kia, giờ đứng nói chuyện với anh tôi cũng vẫn nhìn thấy mộ bà. Giấy tờ, chứng minh thư của tôi cũng đã từng có, tôi nhớ chứ. Nhưng hồi bà vợ hai của tôi chết, nhà đông người đến viếng quá, thất lạc mất hết. Riêng hộ khẩu, tôi từng xin nhập vào thị trấn Pác Miều từ năm 1979, đưa giấy tờ cho ông Hiền, là uỷ viên uỷ ban, nhà ở đầu cầu của thị trấn, ông ấy giờ chết rồi. Tôi đã 2 lần đi xin nhập khẩu, nhưng cán bộ bảo, ông là người địa phương mà, ông cứ ở đi, ông không ăn cắp ăn trộm là được”.

Trời về chiều, gió lạnh căm, mây phủ ùn ùn. Hang núi rét mướt lạ lùng, ngọn lửa thốc lên, mái hang óng ánh đen như ma quái. Tựa vào mái đá, ông Páo dùng bạt nylon, xếp tre gỗ, quây một góc sàn trải phên liếp để nằm. Tôi ngồi thử, thấy nó là một cái ổ thì đúng hơn! Ngọn đèn dầu kia, về đêm nó cháy leo lét, có lẽ chỉ làm tăng cảm giác cô quạnh của gia đình “tiền sử” gồm ông già và hai đứa trẻ có mẹ bị bán mất tích. Chúng tôi không nỡ rời bước để ném lại cho trời đem và núi rừng hoang thẳm bịt bùng này 3 con người không chứng minh thư, không giấy khai sinh, không hộ khẩu, không được hưởng bất cứ các chính sách hỗ trợ nhân ái mà họ đáng được hưởng.

Chợt nghĩ chút tiền mà các trí thức nghèo chúng tôi để lại thực ra là quá lớn đối với ông Páo. Song, đêm nay bố con ông vẫn đói, vẫn nhạt nhẽo ăn hai túm mì sợi cuộn trị giá 10 nghìn đồng do thằng Lự vừa đổi bó củi tươi, gỗ tạp mang về. Bởi nếu cầm tiền đi chợ và quay về thì trời đã sắp chuyển sang... ngày mới, trong khi chúng tôi không mang theo đồ ăn thức uống. Họ chan, húp thứ mì trắng bệch nấu với nước suối rồi chuẩn bị để lụi cụi bò vào “ổ” trong vách đá lạnh ngắt kia.

Theo Lao động.

---